مولتیپل اسکلروزیس که با آن (MS) نیز گفته می شود، یک بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی است.
تصور می‌شود این بیماری یک اختلال خود ایمنی است یعنی بدن بیمار به‌اشتباه به سلول‌های خودی حمله و باعث آسیب آنها می شود.
MS یک بیماری غیرقابل‌پیش‌بینی است که تأثیرات مختلفی بر افراد دارد. بعضی مبتلایان به MS فقط علائم خفیفی دارند و برخی دیگر قابلیت بینایی، نوشتن، صحبت کردن یا راه رفتن را از دست می‌دهند چون ارتباط بین مغز و سایر اعضای بدن مختل می‌شود.
میلین بافت چربی است که رشته‌های عصبی را احاطه کرده و از آن ها محافظت می‌کند.
در MS غلاف میلین در بسیاری از قسمت‌های عصب از بین می‌رود و فقدان میلین باعث ایجاد بافت اسکار موسوم به اسکلروزیس می‌شود.
به این نواحی پلاک یا ضایعه نیز می‌گویند.
با آسیب به اعصاب، هدایت تکانه‌های الکتریکی از مغز به سایر قسمت‌های بدن و بالعکس مختل خواهد شد.
چه عواملی باعث ایجاد MS می‌شود؟
دلایل بالقوه زیادی برای ابتلا به MS وجود دارد که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنیم:
- اختلالات خود ایمنی
- عوامل عفونی مانند ویروس‌ها
- عوامل محیطی
- فاکتورهای ژنتیکی
علائم MS
علائم MS اغلب اوقات غیرقابل‌پیش‌بینی‌اند و می‌توانند خفیف یا شدید کوتاه‌مدت یا طولانی باشند.
این علائم برحسب منطقه عصبی آسیب‌دیده، در ترکیبات مختلفی ظاهر می‌شوند.
موارد زیر از علائم شایع MS است اما هر فرد علائم متفاوتی دارد:
علائم اولیه MS عبارتند از:
- تاری دید یا دید دوتایی
- اعوجاج رنگ قرمز- سبز
- درد و از دست دادن بینایی به دلیل تورم عصب بینایی (نوریت بینایی)
- مشکل راه رفتن
- احساس یا درد غیرعادی مثل بی‌حسی، خارش، سوزش یا سوزن سوزن شدن (پارستزی)
سایر علائم MS
- ضعف عضلانی در بازوها و پاها
- اشکال در هماهنگی. ممکن است در راه رفتن یا ایستادن مشکل داشته باشید و گاهی تقریباً یا به‌طور کامل فلج شوید.
- اسپاستیسیته: افزایش غیرارادی تونوس ماهیچه‌ای به سفتی و اسپاسم عضلانی می‌انجامد.
- خستگی: با فعالیت فیزیکی احساس خستگی می‌کنید اما با استراحت برطرف می‌شود. ممکن است دچار خستگی مداوم باشید که برطرف نمی‌شود.
- از دست دادن حواس
- مشکلات گفتاری
- لرزش
- سرگیجه
- از دست دادن شنوایی
- مشکلات روده و مثانه
- افسردگی
- تغییر عملکرد جنسی
حدود 50% مبتلایان به MS به مشکلات فکری (شناختی) مرتبط با این بیماری دچارند.
اثرات این مشکلات می‌تواند خفیف باشد و گاهی پزشک پس از بررسی و آزمایش بسیار متوجه آن می‌شود.
برای مثال در ادامه به برخی از این مشکلات اشاره می‌کنیم:
- تمرکز
- توجه
- حافظه
- قضاوت ضعیف
ممکن است علائم MS شبیه سایر بیماری‌ها باشد.
برای تشخیص بیماری حتماً به پزشک مراجعه نمایید.
نحوه تشخیص MS
برای تشخیص MS آزمایش خاصی وجود ندارد اما پزشک با پیروی از یک فرآیند دقیق می‌تواند بیماری را تشخیص داده و سایر گزینه‌های احتمالی را رد کند.
برای تشخیص MS توجه به دو نکته حیاتی است:
- شما باید حتماً بافاصله یک ماه دو حمله داشته باشید.
حمله اول زمانی است که ناگهان علائم MS ظاهر می‌شوند یا بعد از حداقل 24 ساعت بدتر می‌شوند.
- شما باید حداقل در بیش از یک نقطه از سیستم عصبی مرکزی دچار اختلالات میلین شده باشید.
میلین غلاف محافظ رشته‌های عصبی یا همان نورون‌هاست.
این آسیب باید بیش از یک‌بار رخ‌داده باشد و به دلیل بیماری دیگری ایجاد نشده باشد.
به‌طورکلی حمله منفرد با الگوهای تغییر خاص بافت مغزی در اسکن MRI مغز قابل‌مشاهده است.
ارزیابی MS شامل بررسی کامل شرح‌حال بیمار و معاینات عصبی زیر است:
- عملکردهای ذهنی
- عملکردهای احساسی
- عملکردهای زبانی
- حرکت و هماهنگی
- بینایی
- تعادل
- حواس پنج‌گانه
آزمایشات زیر برای ارزیابی ابتلا به MS انجام می‌شوند:
MRI
یک تست تشخیصی که در آن از ترکیبی از آهن‌رباهای بزرگ، امواج صوتی و کامپیوتری برای ثبت تصاویر دقیق اندام‌ها و ساختارهای درونی بدن استفاده می‌شود.
با انجام این آزمایش می‌توان به وجود پلاک یا اسکار ناشی از MS پی برد.
پتانسیل برانگیخته
این آزمایشات واکنش الکتریکی مغز را به محرک‌های بینایی، شنوایی و حسی ثبت می‌کند و نشان می‌دهد کدام‌یک از قسمت‌های مغز در مخابره پیام سریع نیستند.
آنالیز مایع مغزی نخاعی
این عمل را اسپینال تپ یا لومبار پانکچر نیز می‌نامند.
در این آزمایش پزشک برای بررسی مایع مغزی نخاعی با استفاده از یک سوزن مخصوص مقداری از این مایع را برمی‌دارد.
این روش در تشخیص ناهنجاری‌های سلولی و شیمیایی ناشی از MS مؤثر است.
آزمایش خون
این آزمایش برای رد سایر علل علائم عصبی مختلف انجام می‌شود.
ارزیابی و تشخیص MS نیازمند ابزارهای زیادی است تا بتوان سایر اختلالات احتمالی را رد کرد.
به‌علاوه یک سری تست های آزمایشگاهی انجام می‌شود که در صورت مثبت بودن بیماری را تائید می‌کنند.
نحوه درمان MS
پزشک بر اساس موارد زیر بهترین برنامه درمانی را ارائه می‌کند:
- سن، سلامت عمومی و سابقه گذشته
- این‌که چقدر بیمارید.
- چقدر می‌توانید از عهده داروها یا روندهای درمانی خاص بربیایید.
- انتظار دارید بیماری شما چقدر طول بکشد.
- نظر یا اولویت شما
هنوز هیچ درمانی برای این بیمار پیدا نشده است اما می‌توانید با انجام برخی اقدامات در تغییر روند بیماری، مدیریت علائم و بهبود عملکرد و حرکت مؤثر باشید.
درمان MS شامل موارد زیر است:
- درمان دارویی (در مورد بهترین گزینه دارویی با پزشک مشورت کنید).
- تجهیزاتی مثل عصا، بریس یا واکر
- فعالیت‌های توان‌بخشی
توان‌بخشی برحسب علائم و شدت آن متفاوت است. توان‌بخشی MS به شما کمک می‌کند:
- عملکردهای حیاتی زندگی روزمره را بازگردانید.
- تا حد امکان مستقل باشید.
- با خانواده مشارکت داشته باشید.
- در مورد مراقبت از خود درست تصمیم بگیرید.
- راجع به تجهیزاتی مانند عصا، بریس یا واکر که در تسهیل حرکت مؤثرند اطلاعات بیشتری کسب کنید.
- برای قدرت، استقامت و کنترل عضلانی برنامه ورزشی مناسبی تنظیم نمایید.
- مهارت‌های حرکتی خود را بازیابید.
- در صورت ابتلا به ضعف یا عدم هماهنگی صورت و زبان راحت‌تر صحبت کنید.
- بی‌اختیاری روده یا مثانه را کنترل کنید.
- مهارت‌های فکری را دوباره یاد بگیرید.
- برای امنیت خود روال معمول منزل را تغییر دهید تا بتوانید تا حد امکان راحت‌تر حرکت کنید.
عوارض MS
عوارض MS از خستگی تا ناتوانی حرکتی خفیف تا شدید است.
از دست دادن بینایی، تعادل و کنترل روده و مثانه ازجمله این مشکلات هستند.
گاهی فرد درنتیجه مشکلات زندگی با بیماری مزمن دچار افسردگی می‌شود.
زندگی با MS
حتماً باید دارو طبق دستور پزشک تجویز و مصرف شود.
می‌توانید با شرکت در یک کار آزمایی بالینی اطلاعات بیشتری کسب کنید.
استفاده از تجهیزاتی مثل عصا یا واکر در تسهیل حرکت مؤثرند.
فعالیت‌های توان‌بخشی نیز در بهبود یا حفظ عملکرد تأثیرگذارند.
تغییر وسایل منزل به استقلال شما کمک می‌کند.
در مورد نیازهای خود با خانواده یا پزشک صحبت کنید.
نکات کلیدی
- مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی است.
- MS غیرقابل‌پیش‌بینی است.
بعضی افراد به‌طور خفیف درگیر می‌شوند اما سایرین در بینایی، نوشتن، صحبت کردن یا راه رفتن مشکل‌دارند.
- علائم اولیه شامل مشکلات بینایی، راه رفتن و احساس سوزن سوزن شدن است.
- تأثیر MS بر افراد مختلف متفاوت است اما عمدتاً مربوط به مشکلات حرکتی، فکری و بی‌اختیاری روده و مثانه است.
- درمان دارویی و توان‌بخشی در حفظ یا بازیابی عملکرد نقش بسزایی دارد.